Hoe herken je pijn bij ouderen met dementie?

Er komt steeds meer aandacht voor pijn bij ouderen met dementie; de gedachte dat zij minder last hebben van pijn is er binnen de zorg nu wel van af. Pijn vaststellen bij mensen die dat moeizaam zelf aan kunnen geven is niet eenvoudig. Specialist ouderengeneeskunde Annelore van Dalen-Kok medeontwikkelde een nieuwe, nauwkeurige methode om pijn bij ouderen met dementie op te sporen. Recentelijk verdedigde ze haar proefschrift hierover.

Deze tekst komt van FysioForum.

“Mensen met dementie lijden wel degelijk pijn”, stelt de arts, “maar ánders, en afhankelijk van de soort dementie zelfs erger”. Van Dalen-Kok onderzocht onder andere wat pijn doet met ouderen met dementie. “Dat deze mensen steeds minder goed hun dagelijkse bezigheden kunnen verrichten, hoort bij hun ziektebeeld. We weten ook dat pijn mensen in het algemeen kan beperken. In ons onderzoek zagen we dat pijn bij dementie voor éxtra achteruitgang zorgt, ongeacht het stadium van de ziekte.”

Pijnmeetinstrument
Ouderen met dementie hebben moeite om aan te geven óf en waar ze pijn hebben. Om dat te achterhalen bestaan er meerdere methodes met verschillende meetinstrumenten. Van Dalen-Kok heeft die tegen het licht gehouden: “Wij hebben uit twaalf bestaande methoden een lijst meetinstrumenten opgesteld en die samen met zorgmedewerkers beoordeeld. Die lijst hebben we teruggebracht tot de vijftien meest nauwkeurige en werkzame indicatoren. Denk hierbij aan bepaalde gezichtsuitdrukkingen, zoals fronsen, lichaamsbewegingen en stemgeluiden.” De controlelijst is zo samengesteld dat de indicatoren specifiek duiden op fysieke pijn en dat twee verschillende collega’s de lijst zoveel mogelijk hetzelfde invullen, zodat de uitkomst betrouwbaar is.

Aanvankelijk was het verpleeghuispersoneel dat het nieuwe meetinstrument, PAIC15 (Pain Assessment in Impaired Cognition), uittestte sceptisch over het extra werk dat ze moesten verrichten. Van Dalen-Kok beweert dat het de verzorgenden onderaan de streep juist werk zal schelen: “Als je iemand moet verzorgen die tegenwerkt, schreeuwt, knijpt of bijt, dan kost dat heel veel tijd en energie. Door drie minuten een bewoner te observeren, deze lijst in te vullen en die te bespreken met het specialistenteam, kunnen we achterhalen of zulk gedrag door pijn komt en kunnen we dat behandelen.”

Onderzoeksstandaard
De PAIC15 is in internationaal verband ontwikkeld met landen binnen én buiten Europa. Het moet een internationale standaard worden voor het opsporen van pijn bij ouderen met dementie, maar ook voor het uitvoeren van onderzoek. “Als iedereen dezelfde methode gebruikt, kan onderzoek makkelijk uitgewisseld worden en kunnen we er op voortbouwen. Zo is er momenteel al onderzoek gaande om de methode toe te passen bij andere aandoeningen, zoals afasie en de ziekte van Huntington.”

Van Dalen-Kok combineerde haar specialisatie in ouderengeneeskunde en promotieonderzoek in een zogeheten ‘AIOTO’-traject (Arts In Opleiding Tot Onderzoeker). Ze is sinds 2017 werkzaam bij zorgorganisatie Florence.